Ustawa o statusie artysty zawodowego (obecnie ustawa o artyście zawodowym) w swoim założeniu miała „ucywilizować” funkcjonowanie artystów-freelancerów (czyli w uproszczeniu – niezatrudnionych na umowę o pracę czy inne podobne formy współpracy, czy też prowadzących własną działalność gospodarczą, w każdym razie nie posiadających tytułu do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych). Warto przytoczyć w tym miejscu fragment uzasadnienia projektu ustawy: „W Polsce liczba osób zawodowo wykonujących działalność artystyczną to łącznie z absolwentami szkolnictwa artystycznego ok. 67 000, a sytuacja ekonomiczna większości z nich jest trudna lub bardzo trudna. Około 60% ma przychody poniżej średniej krajowej, a ok. 30% poniżej minimalnego wynagrodzenia, z czego zmuszeni są samodzielnie opłacać ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Jednocześnie dedykowany im system ubezpieczeń wymaga opłacania wyższych składek ubezpieczeniowych niż w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą (mimo że i artystów, i przedsiębiorców obowiązują identyczne składki bazowe, to ci pierwsi pozbawieni są choćby ulg na start, ulg przyznawanych mikro przedsiębiorcom itp.). Ponieważ jedynie mniej niż 13% tej grupy zawodowej pozostaje w stosunku pracy, duża część artystów albo w ogóle nie jest ubezpieczona, albo korzysta z ubezpieczenia przez pracodawcę członka rodziny, albo uczestniczy w patologicznych rozwiązaniach z zakresu „szarej strefy” (np. przez zawieranie fikcyjnych umów).”
W ślad za uzasadnieniem projektu ustawy, najważniejsze dotychczasowe założenia była takie, że przedmiotowa ustawa m.in.:
1) definiuje kategorię artystów zawodowych i ich działalność, a także ich uprawnienia, umożliwiając precyzyjne dostosowanie rozwiązań do ich potrzeb;
2) reguluje procedury uzyskania, poświadczania i utrwalania uprawnień artysty zawodowego na podstawie dorobku potwierdzonego przez organizacje reprezentatywne dla środowisk artystycznych lub wykształcenia artystycznego, a także przychodów z działalności artystycznej; została tu stworzona instytucja tzw. organizacji reprezentatywnej dla danego gatunku twórczości, która posiada kompetencje do potwierdzania dorobku artystycznego osoby ubiegającej się o uznanie statusu artysty zawodowego,
3) określa zasady dostępu artystów do systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych dostosowane do funkcjonowania systemu ubezpieczeń (każdy artysta, który nie ma tytułu
z innego źródła, np. działalności gospodarczej czy stosunku pracy, opłaca składki na poziomie tych odpowiadających płacy minimalnej);
4) tworzy źródło wsparcia składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne dla najmniej zarabiających osób mających uprawnienia artysty (dopłaty od 20% do 80% wysokości składek);
5) wskazuje źródła finansowania ww. funduszu – dopłaty ze strony budżetu państwa, jeśli zajedzie taka potrzeba);
6) wprowadza Kartę Artysty Zawodowego (na wzór Karty Dużej Rodziny) umożliwiającą tworzenie pakietów, udogodnień, ulg i ofert adresowanych do tej grupy społecznej;
7) ustanawia operatora, tj. Polską Izbę Artystów – podmiot, będący państwową osobą prawną – w której Radzie zasiądą przedstawiciele organizacji reprezentujących artystów, ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego i ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego oraz Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Ustawodawca stworzył zatem nową kategorię prawną – artysty zawodowego, czyli osobę wykonującą zawód artystyczny, której uprawnienia zostały potwierdzone na zasadach określonych w ustawie. Z kolei zawód artystyczny oznacza działalność twórczą lub artystyczne wykonania, nawet jeżeli nie prowadzą one do stworzenia lub wykonania utworu w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(Dz. U. z 2022 r. poz. 2509), obejmujące w szczególności czynności związane z powstawaniem dzieła, w tym próby do występów i same występy, prowadzone w następujących dziedzinach: muzyce, sztukach wizualnych, sztukach performatywnych, sztukach cyrkowych, teatrze, filmie, literaturze, tańcu, twórczości ludowej oraz z rozporządzaniem tym dziełem;
Potwierdzaniem uprawnień mają zajmować się tzw. organizacje reprezentatywne – organizacje obsługujące ponad 10% artystów zawodowych w danym zawodzie artystycznym, dla którego mierzona jest reprezentatywność, lub jeżeli nie ma tak licznej organizacji, organizację obsługującą największą liczbę artystów zawodowych w danym zawodzie artystycznym, dla którego mierzona jest reprezentatywność;
W art. 24 ust. 10 projektu wskazane zostały istotne elementy, które musi brać pod uwagę organizacja reprezentatywna potwierdzając dorobek artystyczny. Ma ona brać pod uwagę:
1) profesjonalizm dorobku artystycznego;
2) aktywność artysty na profesjonalnym rynku sztuki;
3) znaczenie dorobku artysty dla danego zawodu artystycznego;
4) intensywność działalności artystycznej wskazującą na jej zawodowy charakter.
Spośród wielu kontrowersji, które budził przedmiotowy projekt, istotnym problemem było zapewnienie źródła finansowania dopłat do składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Pierwotnie zakładano, że miały one pochodzić z tzw. opłaty reprograficznej (od tzw. czystych nośników), czyli daniny pobieranej od producentów i dystrybutorów sprzętu, który umożliwiał łatwy dostęp do utworów oraz ich multiplikowanie. Owa lista „czystych nośników” miała być zaktualizowana i obejmować również urządzenia mobilne typu smartphone, co miało zapewnić należyte wpływy z tego tytułu. Z racji podnoszonych wątpliwości natury prawnej, w chwili obecnej brak przesłanek wskazujących na to, aby wątek opłaty reprograficznej został powiązany z finansowaniem systemu dopłat do składek artystów zawodowych, aczkolwiek nie można tego całkowicie wykluczyć. Aktualnie, wg informacji funkcjonujących w przestrzeni medialnej, trwają konsultacje z ZUS w sprawie wyliczenia kwot potrzebnych do sfinansowania systemu wsparcia artystów. Media również przywołują aktualne stanowisko niedawno powołanej Pani Minister Hanny Wróblewskiej, która wskazała, że „prace nad ustawą o zawodzie artysty się toczą”. „Dla mnie jest to bardzo ważna ustawa, która wyszła oddolnie w 2011 r. (…) Ta ustawa była wynegocjowana przez wiele środowisk i wiele rządów; dla nas jest to sprawa priorytetowa, być może nie będzie to ustawa o statusie artysty czy zawodzie artysty, bo to jest trochę nadmiarowe, to nie państwo powinno wskazywać, kto jest artystą, kto nie, to powinna być ustawa o ubezpieczeniach społecznych dla tej grupy zawodowej”.
Jak widać, można spodziewać się pewnych modyfikacji w dotychczasowych założeniach – pozostaje mieć nadzieję, że projekt zyska oficjalny status bez zbędnej zwłoki. O dalszych losach projektu ustawy oraz o innych, istotnych jego aspektach będziemy informować Was na bieżąco.
Szymon Wójciński – radca prawny, muzyk
Chcesz otrzymywać Biuletyn Muzyków PSJ – dołącz do nas!
pobierz deklarację członkowską, wypełnij ją i prześlij na adres: biuro@psjazz.pl
